Ekonomik dalgalanmaların yaşandığı bu günlerde, milyonlarca çalışanın aklında aynı soru: İşveren toplu işten çıkarma yapabilir mi? Kâr oranlarındaki düşüşü gerekçe gösteren işverenlerin bu yöndeki adımları, işçi kesiminde büyük bir endişe yaratıyor. Peki, yasal çerçevede bu durumun sınırları nelerdir? İşçilerin hakları nelerdir ve böyle bir durumda neler yapabilirler?

Toplu İşten Çıkarma Nedir?

Toplu işten çıkarma, işverenin ekonomik, teknolojik, yapısal veya benzeri nedenlerle, belirli bir zaman dilimi içinde, belirli sayıda işçinin iş akdini feshetmesi durumudur. 4857 sayılı İş Kanunu'na göre, toplu işten çıkarma sayılabilmesi için, işyerinde çalışan işçi sayısına bağlı olarak belirli sayıda işçinin işten çıkarılması gerekmektedir. Bu sayılar şu şekildedir:

• 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçi
• 101 ile 300 işçi arasında ise, en az %10 oranında işçi
• 301 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde ise, en az 30 işçi

Bu sayıların üzerindeki işten çıkarmalar, toplu işten çıkarma olarak kabul edilir ve işverenin belirli yükümlülükleri yerine getirmesi gerekir.

İşveren Toplu İşten Çıkarma Yapabilir mi?

Evet, işveren belirli şartlar altında toplu işten çıkarma yapabilir. Ancak, bu durumun keyfi bir şekilde uygulanmasının önüne geçmek için yasal düzenlemeler mevcuttur. İşveren, toplu işten çıkarma kararı almadan önce şu adımları izlemelidir:

1. Gerekçeyi Belirleme: İşveren, toplu işten çıkarma kararının altında yatan ekonomik, teknolojik veya yapısal nedenleri açıkça belirlemelidir. Bu gerekçelerin somut ve geçerli olması gerekmektedir.
2. Bildirim Yükümlülüğü: İşveren, toplu işten çıkarma kararını, işçi sendikalarına (varsa) ve Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü'ne (İŞKUR) yazılı olarak bildirmelidir. Bildirimde, işten çıkarma nedenleri, etkilenecek işçi sayısı, işe son verme işleminin ne zaman başlayacağı gibi bilgilerin yer alması zorunludur.
3. Müzakere Süreci: İşveren, işçi sendikaları ile müzakere ederek, toplu işten çıkarmanın etkilerini en aza indirmeye çalışmalıdır. Müzakerelerde, işten çıkarılacak işçilerin seçimi, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi konular ele alınabilir.

İşçinin Hakları Nelerdir?

Toplu işten çıkarma durumunda, işçilerin sahip olduğu bazı haklar bulunmaktadır. Bu haklar şunlardır:

• İhbar Tazminatı: İş sözleşmesi belirli süreli değilse, işveren işten çıkarma kararını önceden bildirmekle yükümlüdür. Bu süre, işçinin kıdemine göre değişir. İhbar süresine uyulmaması durumunda, işçi ihbar tazminatına hak kazanır.
• Kıdem Tazminatı: En az bir yıl süreyle aynı işyerinde çalışmış olan işçiler, işten çıkarılmaları durumunda kıdem tazminatına hak kazanır. Kıdem tazminatı, işçinin son brüt ücreti üzerinden hesaplanır.
• İşsizlik Maaşı: İşsizlik sigortası kapsamında olan işçiler, belirli şartları taşımaları halinde işsizlik maaşı alabilirler. İşsizlik maaşı alabilmek için, işçinin son üç yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olması ve işten çıkarılmadan önceki son 120 gün içinde kesintisiz çalışmış olması gerekmektedir.
• Dava Açma Hakkı: İşçi, işverenin toplu işten çıkarma kararının hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsa, iş mahkemesinde dava açma hakkına sahiptir. Dava açma süresi, iş akdinin feshedildiği tarihten itibaren başlar ve belirli sürelerle sınırlıdır.

Ekonomik zorluklar ve şirketlerin yeniden yapılanma süreçleri, zaman zaman toplu işten çıkarmaları gündeme getirebilir. Ancak, bu süreçlerin yasal çerçevede yürütülmesi ve işçilerin haklarının korunması büyük önem taşır. İşverenlerin, toplu işten çıkarma kararı almadan önce tüm alternatifleri değerlendirmesi ve işçilerle diyalog halinde olması, olası mağduriyetlerin önüne geçebilir.